આજે મહાવીર જયંતી, કોણ હતા ભગવાન મહાવીર અને શું હતા તેમના સિદ્ધાંત

Mahavir Jayanti 2024: હિન્દુ કેલેન્ડર મુજબ દર વર્ષે ચૈત્ર મહિનાના શુક્લ પક્ષની ત્રયોદશી તિથિએ જૈન અનુયાયીઓ જૈન ધર્મના ચોવીસમા તીર્થંકર ભગવાન મહાવીરનો જન્મ ઉત્સવ ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવે છે. આ વખતે મહાવીર જયંતિ 21મી એપ્રિલે ઉજવવામાં આવશે. ભગવાન મહાવીરને વર્ધમાન, વીર, અતિવીર અને સનમતિ પણ કહેવામાં આવે છે. તેમણે સમગ્ર સમાજને સત્ય અને અહિંસાનો માર્ગ બતાવ્યો. આ દિવસે જૈન સમાજ જૈન મંદિરોમાં જઈને પૂજા અર્ચના કરે છે. જ્યારે આ દિવસે ભવ્ય શોભાયાત્રા પણ કાઢવામાં આવે છે.

ભગવાન મહાવીર કોણ હતા?
ભગવાન મહાવીર જૈન ધર્મના 24મા અને છેલ્લા તીર્થંકર હતા. તેમનો જન્મ 599 ઇસાપૂર્વ માનવામાં આવે છે. તેમના પિતા રાજા સિદ્ધાર્થ અને માતા રાણી ત્રિશલા હતા અને બાળપણમાં તેમનું નામ વર્ધમાન હતું.

તીર્થંકર કોને કહેવાય છે?
જૈન ધર્મમાં તીર્થંકર એ 24 દિવ્ય મહાપુરુષોનો ઉલ્લેખ કરે છે જેમણે તેમની તપસ્યા દ્વારા જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું અને તેમની ઇન્દ્રિયો અને લાગણીઓ પર સંપૂર્ણ વિજય મેળવ્યો.

તેમની તપસ્યા દરમિયાન ભગવાન મહાવીરે દિગંબર રહેવાનું સ્વીકાર્યું. દિગંબર ઋષિઓ આકાશને પોતાનું વસ્ત્ર માને છે અને તેથી વસ્ત્રો પહેરતા નથી. જૈનોની માન્યતા છે કે વસ્ત્રો દુર્ગુણોને ઢાંકવા માટે હોય છે અને જે ઋષિ દુર્ગુણોથી પર છે તેને વસ્ત્રોની જરૂર કેમ પડે?

ભગવાન મહાવીરના પ્રથમ ત્રીસ વર્ષ રાજવી વૈભવ અને વૈભવના દલદલમાં કમળ જેવા હતા. તે પછી બાર વર્ષ સુધી તે ગાઢ જંગલમાં મંગલ સાધના અને આત્મજાગૃતિમાં એટલા મગ્ન થઈ ગયા કે તેમના શરીર પરના વસ્ત્રો ખરી પડવા લાગ્યા. ભગવાન મહાવીરની 12 વર્ષની મૌન તપસ્યા બાદ તેમણે ‘કેવલજ્ઞાન’ પ્રાપ્ત કર્યું. કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા પછી ત્રીસ વર્ષ સુધી, મહાવીરે લોકોના કલ્યાણ માટે ચાર તીર્થસ્થાનો – સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકાની રચના કરી.

મહાવીરના સિદ્ધાંતો
ભગવાન મહાવીરનો સ્વધર્મ વિશ્વના દરેક જીવ માટે સમાન હતો. તેમણે કહ્યું કે આપણે બીજા પ્રત્યે એવો જ વ્યવહાર અને વિચાર રાખવો જોઈએ જે આપણને પોતાને ગમે છે. આ તેમનો ‘જીવો અને જીવવા દો’નો સિદ્ધાંત છે. તેમણે આ જગતને મુક્તિનો સંદેશો તો આપ્યો જ પરંતુ મુક્તિનો સરળ અને સાચો માર્ગ પણ બતાવ્યો. આધ્યાત્મિક અને શાશ્વત સુખ પ્રાપ્ત કરવા માટે તેમણે સત્ય, અહિંસા, અહંકાર અને બ્રહ્મચર્ય જેવા પાંચ મૂળભૂત સિદ્ધાંતો પણ સમજાવ્યા. આ સિદ્ધાંતોને પોતાના જીવનમાં અમલમાં મૂકીને મહાવીરને ‘જિન’ કહેવામાં આવ્યા. એથી જ ‘જૈન’ બનેલું છે. એટલે કે જેણે વાસના, તૃષ્ણા, ઇન્દ્રિયો અને ભેદભાવ પર વિજય મેળવ્યો છે તે જ જૈન છે.

ભગવાન મહાવીરે તેમની ઇન્દ્રિયો પર વિજય મેળવ્યો અને જિતેન્દ્ર કહેવાયા. તેઓ માત્ર શરીરને દુઃખ પહોંચાડવાને હિંસા જ નહીં પરંતુ વિચારો, શબ્દો અને કાર્યો દ્વારા કોઈને દુઃખ પહોંચાડવાને પણ તેમના મતે હિંસા ગણતા હતા.

દરેકને માફ કરવા
ભગવાન મહાવીર ક્ષમા વિશે કહે છે- ‘હું તમામ જીવો પાસેથી ક્ષમા માગું છું. વિશ્વના તમામ જીવો પ્રત્યે મને મિત્રતાની લાગણી છે. મારે કોઈની સાથે દુશ્મની નથી. મેં મારી જાતને સાચા હૃદયથી ધર્મમાં સ્થાપિત કરી છે. હું મારા તમામ અપરાધો માટે તમામ જીવો પાસેથી ક્ષમા માંગું છું. તમામ જીવોએ મારી સામે કરેલા તમામ અપરાધોને હું માફ કરું છું.