5000 વર્ષ જૂનો તહેવાર છે રક્ષાબંધન, જાણો તેની સાથે જોડાયેલા 15 તથ્યો
અમદાવાદ (Raksha Bandhan Facts): રક્ષાબંધનને હિંદુ તહેવાર માનવામાં આવે છે. તે ભાઈ અને બહેન વચ્ચેના પ્રેમ અને આદરના પ્રતીક તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. ખાસ કરીને ભારત અને નેપાળ જેવા દેશોમાં રહેતા લોકોમાં લોકપ્રિય છે. પરંતુ હવે ભારતીયો વિદેશમાં સ્થાયી થતાં અમેરિકા અને ઓસ્ટ્રેલિયા જેવા દેશોમાં પણ તેની ઉજવણી થવા લાગી છે. સામાન્ય જ્ઞાનની ઘણી પ્રશ્નોત્તરીમાં પણ રક્ષાબંધન સંબંધિત પ્રશ્નો પૂછવામાં આવે છે.
જો તમે કોઈપણ પરીક્ષાની તૈયારી કરી રહ્યા હોવ તો તમારે રક્ષાબંધનનો ઈતિહાસ પણ જાણવો જોઈએ. રક્ષાબંધનનો તહેવાર શ્રાવણ માસની પૂર્ણિમાના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. તે સામાન્ય રીતે ગ્રેગોરિયન કેલેન્ડરમાં ઓગસ્ટમાં આવે છે. સમયની સાથે રક્ષાબંધન હવે માત્ર ભાઈ અને બહેન વચ્ચેના પ્રેમનો તહેવાર નથી રહ્યો. વર્તમાન યુગમાં નણંદ પણ ભાભીને રાખડી બાંધે છે, દીકરીઓ તેમના પિતાને અને બહેનો પણ એકબીજાને રાખડી બાંધે છે. આ વિશેષ તહેવાર સામાજિક સમરસતા અને ભાઈચારાનું પ્રતિક છે. જાણો રક્ષાબંધન સાથે જોડાયેલા કેટલાક તથ્યો.
રક્ષાબંધન શા માટે ઉજવશો? જાણો 15 ખાસ તથ્યો
- ‘રક્ષા’ અને ‘બંધન’ શબ્દોને જોડીને રક્ષાબંધન શબ્દ બનાવવામાં આવ્યો છે. ‘રક્ષા’ એટલે રક્ષણ અને ‘બંધન’ એટલે બંધન. આમ, રક્ષાબંધનનો અર્થ થાય છે ‘રક્ષાનું બંધન’.
- રક્ષાબંધનના તહેવાર પર બહેનો ભાઈઓના કાંડા પર રાખડી એટલે કે રક્ષા સૂત્ર બાંધે છે અને તેમની રક્ષા કરવાનું વચન લે છે. ત્યારે ભાઈઓ તેમની બહેનોને રક્ષણ અને મદદ આપવાનું વચન આપે છે. બદલાતા સમય સાથે ભેટ આપવાની પરંપરા પણ શરૂ થઈ છે.
- હિંદુ પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર જ્યારે ભગવાન ઈન્દ્ર રાક્ષસો સામે લડવા જઈ રહ્યા હતા, ત્યારે તેમની પત્ની ઈન્દ્રાણીએ તેમના કાંડા પર દોરો બાંધ્યો હતો.
- રક્ષાબંધનને દેશભરમાં રાખી પૂર્ણિમા, રાખી અથવા રાખડી જેવા નામોથી પણ ઓળખવામાં આવે છે.
- નેપાળના પહાડી વિસ્તારોમાં રક્ષાબંધન દરમિયાન ગુરુના કાંડા પર રાખડી બાંધવાની પરંપરા છે.
- મરાઠી સમુદાયમાં રક્ષાબંધનનો તહેવાર કેટલીક અનોખી પરંપરાઓ સાથે ઉજવવામાં આવે છે. આમાં જનોઈ બદલવાની અને સમુદ્રની પૂજા કરવાનો સમાવેશ થાય છે.
- રક્ષાબંધન ઉત્તર ભારતમાં શ્રાવણ મહિનાનો છેલ્લો દિવસ હોવાથી શ્રાવણી અથવા સલૂનો નામથી પણ ઓળખાય છે.
- મહારાષ્ટ્રમાં રક્ષાબંધનને નારિયેળી પૂર્ણિમા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
- રક્ષાબંધનનો તહેવાર માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ નેપાળ અને મોરેશિયસમાં પણ ઉજવવામાં આવે છે. હવે અમેરિકા અને ઓસ્ટ્રેલિયા જેવા દેશોમાં સ્થાયી થયેલા ભારતીયોએ પણ તેને ત્યાં લોકપ્રિય બનાવ્યું છે.
- રક્ષાસૂત્રની જેમ જ છોકરાઓના જમણા કાંડા પર પણ રાખડી બાંધવામાં આવે છે. તેની પાછળ ઘણા ધાર્મિક, આધ્યાત્મિક અને વૈજ્ઞાનિક કારણો છે.
- ભારતમાં ઘણી જગ્યાએ આ તહેવાર માત્ર ભાઈઓ અને બહેનો પૂરતો મર્યાદિત નથી. અહીં વૃક્ષો, પર્વતો, નદીઓ અને દેવી-દેવતાઓને પણ રાખડી બાંધવાની પરંપરા છે. કેટલીક જગ્યાએ પત્નીઓ પતિને રાખડી પણ બાંધે છે.
- ભગવાન શિવના દર્શન માટે અમરનાથ યાત્રા ગુરુ પૂર્ણિમાના દિવસે શરૂ થાય છે અને રક્ષાબંધનના દિવસે સમાપ્ત થાય છે.
- નણંદ પણ ભાભીને રાખડીનો પવિત્ર દોરો બાંધે છે. ઉત્તર પ્રદેશમાં આ વિધિ વધુ પ્રચલિત છે. ભાભીની રાખડીને લુમ્બા રાખી કહેવાય છે.
- રાખડીનો તહેવાર ભારતમાં અને સમગ્ર વિશ્વમાં મુખ્યત્વે હિંદુઓ અને જૈનો દ્વારા ઉજવવામાં આવે છે. જો કે, હવે ઘણી જગ્યાએ આ પ્રથા મુસ્લિમ, શીખ, બૌદ્ધ અને ખ્રિસ્તી સહિત અન્ય ધર્મોમાં જોવા મળી રહી છે.
- જ્યારે 1905માં બંગાળનું વિભાજન થયું ત્યારે નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા રવિન્દ્રનાથ ટાગોરે હિંદુ અને મુસ્લિમ સમુદાયો વચ્ચે પ્રેમ અને શાંતિને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રક્ષાબંધનનો ઉપયોગ કર્યો હતો.
