Exit Poll 2024: કેવી રીતે થાય છે એક્ઝિટ પોલ? શું છે તેનો ઈતિહાસ, જાણો આખું ગણિત

Exit Polls: લોકસભા ચૂંટણી 2024ના સાતમા અને છેલ્લા તબક્કાનું મતદાન આજે થઇ રહ્યું છે. જે વચ્ચે મતદાનના અંત સુધીમાં એક્ઝિટ પોલના પરિણામો ટીવી ચેનલો પર પ્રસારિત થવા લાગશે. જો કે ચૂંટણી પંચ દ્વારા 4 જૂને વાસ્તવિક ચૂંટણી પરિણામો જાહેર કરવામાં આવશે. પરંતુ એક્ઝિટ પોલ્સ આગાહી કરવાનું શરૂ કરશે કે કઈ પાર્ટી સરકાર બનાવશે અને તે કયા રાજ્યમાં કેટલી બેઠકો જીતશે.

દેશ અને દુનિયામાં એવી ઘણી કંપનીઓ છે જે એક્ઝિટ પોલ અને ચૂંટણી સર્વેનું કામ કરે છે. વિવિધ એજન્સીઓ દેશના લોકો સમક્ષ પોતપોતાના આંકડાઓ રજૂ કરશે અને પછી વાસ્તવિક ચૂંટણી પરિણામો સાથે તેની સરખામણી કરવામાં આવશે. એક્ઝિટ પોલ જેના આંકડા આ પરિણામો સાથે મેળ ખાતા જોવા મળે છે તે સાચા માનવામાં આવે છે. આ બધાની વચ્ચે લોકોના મનમાં અનેક સવાલો છે કે આ એક્ઝિટ પોલ કેવી રીતે કરાવવામાં આવે છે. ભારતમાં તેનો ઈતિહાસ શું છે અને તેના આંકડા કેટલા સાચા છે? ચાલો આ પ્રશ્નોના જવાબો જાણવાનો પ્રયાસ કરીએ.

ભારતમાં એક્ઝિટ પોલની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ?
સૌથી પહેલા તેની શરૂઆત વિશે જાણીએ. તેનો ટ્રેન્ડ વિદેશના માર્ગે ભારતમાં આવ્યો. જ્યાં સુધી ભારતનો સંબંધ છે, તેની શરૂઆત 1957ની લોકસભા ચૂંટણી દરમિયાન થઈ હતી. તે સમયે ચૂંટણી સર્વે હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો. આ સર્વે ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ પબ્લિક ઓપિનિયન દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો. આ પછી 1980 અને 1984 દરમિયાન પણ સેવા આપવામાં આવી હતી.

વર્ષ 1996 માં પ્રથમ વખત એક્ઝિટ પોલ ઔપચારિક રીતે શરૂ કરવામાં આવ્યા હતા. જે દૂરદર્શન માટે સેન્ટર ફોર ધ સ્ટડી ઓફ ડેવલપિંગ સોસાયટીઝ (CSDS) દ્વારા હાથ ધરવામાં આવ્યા હતા. આ એક્ઝિટ પોલમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે મુખ્ય પક્ષ ચૂંટણી જીતશે અને એવું જ થયું. જે બાદ દેશમાં એક્ઝિટ પોલનો ટ્રેન્ડ વધ્યો હતો. ત્યારબાદ જ્યારે ખાનગી ચેનલો અસ્તિત્વમાં આવી ત્યારે વર્ષ 1998માં પ્રથમ વખત ખાનગી ચેનલ માટે એક્ઝિટ પોલ હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો.

આ પણ વાંચો: IPL પછી તરત જ T20 WC રમવું ભારત માટે ખરાબ, ત્રણ વખત આવું બન્યું

એક્ઝિટ પોલ કેવી રીતે હાથ ધરવામાં આવે છે?
સૌથી પહેલા આ શબ્દનો અર્થ સમજીએ. એક્ઝિટનો મતલબ થાય છે બહાર આવવું, આ શબ્દ પરથી સમજી શકાય છે કે મત આપવા માટે બહાર નીકળેલા મતદારનો અભિપ્રાય લેવામાં આવે છે કે તેણે કયા પક્ષ કે ઉમેદવારને મત આપ્યો છે. આ માટે અલગ-અલગ એજન્સીઓ તેમના કર્મચારીઓને પોલિંગ બૂથની બહાર બેસાડે છે અને જનતાનો મૂડ શું છે તે જાણે છે. આ પણ એક પ્રકારનો સર્વે છે.

સામાન્ય રીતે મતદાન મથક પર દરેક 10મા વ્યક્તિને અથવા જો મતદાન મથક મોટું હોય, તો દરેક 20મા વ્યક્તિને પ્રશ્નો પૂછવામાં આવે છે. એજન્સીઓ તેમના કર્મચારીઓને મતદાન મથક પર મૂકે છે કારણ કે તે મતદારના મગજમાં આ વાત તાજી હોય છે કે તેણે કયા ઉમેદવારને મત આપ્યો છે. મતદારો પાસેથી મળેલી માહિતીના આધારે વિશ્લેષણ કરવામાં આવે છે. ત્યારબાદ ચૂંટણીના પરિણામો કેવા હોઈ શકે છે તેનો અંદાજ લગાવવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે.

એક્ઝિટ પોલના આંકડા કેટલા સાચા છે?
હવે સવાલ એ થાય છે કે એક્ઝિટ પોલના આંકડા કેટલા સાચા છે. એક્ઝિટ પોલના પરિણામો સાચા આવશે તેની કોઈ ગેરંટી નથી. આ સંદર્ભમાં પ્રખ્યાત ચૂંટણી વિશ્લેષક અને CSDS-લોકનીતિના સહ-નિર્દેશક પ્રોફેસર સંજય કુમારે એક કાર્યક્રમમાં એક ઉદાહરણ આપીને સમજાવવાનો પ્રયાસ કર્યો કે તેને એવી રીતે સમજી શકાય છે કે એક્ઝિટ પોલના અંદાજો હવામાન વિભાગની આગાહીઓ જેવા છે. કેટલીકવાર તે સંપૂર્ણ રીતે બંધબેસે છે, કેટલીકવાર પરિસ્થિતિ સંપૂર્ણપણે વિરુદ્ધ હોય છે.

તેમનું કહેવું છે કે એક્ઝિટ પોલમાં બે બાબતોનો અંદાજ લગાવવામાં આવ્યો છે. એક મતની ટકાવારી અને બીજી પાર્ટીઓ દ્વારા જીતવાની સીટોનો અંદાજ વોટ ટકાવારીના આધારે કરવામાં આવે છે. આ સાથે તેમણે એ પણ પુનરોચ્ચાર કર્યો કે જેઓ એક્ઝિટ પોલ પર આધાર રાખે છે તેઓએ એ ન ભૂલવું જોઈએ કે 2004માં તમામ એક્ઝિટ પોલમાં ભાજપને સરકાર બનાવતી દર્શાવવામાં આવી હતી પરંતુ ઊલટું થયું હતું.