મુસ્લિમ મુક્ત થઈ ભારત સરકાર, આઝાદી પછી પહેલી વખત આવું બન્યું

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની કેબિનેટમાં છેલ્લા મુસ્લિમ મંત્રી મુખ્તાર અબ્બાસ નકવી હતા. 2014માં નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં ભાજપની સરકાર બની અને પ્રથમ કાર્યકાળમાં નજમા હેપતુલ્લા, એમજે અકબર અને મુખ્તાર અબ્બાસ નકવીના રૂપમાં ત્રણ મુસ્લિમ મંત્રીઓને મંત્રીમંડળમાં બનાવવામાં આવ્યા. નજમા હેપતુલ્લા કેન્દ્રમાં કેબિનેટ મંત્રી બન્યા, જ્યારે એમજે અકબર અને નકવી રાજ્ય મંત્રી હતા. 2019 માં મુખ્તાર અબ્બાસ નકવીને ફરીથી કેબિનેટમાં સ્થાન મળ્યું. પરંતુ 2022 માં રાજ્યસભાનો કાર્યકાળ પૂરો થયા પછી નકવીએ મંત્રી પદ છોડી દીધું. ત્યારપછી કેન્દ્ર સરકારમાં કોઈ મુસ્લિમને સામેલ કરવામાં આવ્યા નથી. આ રીતે મોદીના કાર્યકાળમાં શરૂ થયેલો ત્રણ મુસ્લિમ મંત્રીઓનો ટ્રેન્ડ હવે શૂન્ય પર પહોંચી ગયો છે.

જનસંઘ અને ભાજપ દ્વારા જનતા પાર્ટીના પ્રારંભિક તબક્કાથી પાર્ટીમાં મુસ્લિમ નેતૃત્વ હતું. પૂર્વ વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયીના સમયમાં ભાજપના વરિષ્ઠ મુસ્લિમ નેતાઓમાં સિકંદર બખ્ત, આરીફ બેગ, મુખ્તાર અબ્બાસ નકવી અને શાહનવાઝ હુસૈનનો સમાવેશ થતો હતો. સિકંદર બખ્ત અને આરીફ બેગ ભાજપના સ્થાપક સભ્યોમાં સામેલ હતા. શાહનવાઝ હુસૈન અને મુખ્તાર અબ્બાસ નકવી જેવા નેતાઓ ભાજપની ટિકિટ પર લોકસભા ચૂંટણી જીત્યા છે. શાહનવાઝ ત્રણ વખત લોકસભા ચૂંટણી જીતી ચૂક્યા છે. ભાજપના મુસ્લિમ નેતા માટે લોકસભાની ચૂંટણી જીતવી ખૂબ જ મુશ્કેલ કામ હતું.

કેન્દ્ર સરકારમાં મુસ્લિમોનું પ્રતિનિધિત્વ શૂન્ય કેવી રીતે થયું?
ભાજપમાં એક સમયે સિકંદર બખ્ત, આરીફ બેગ, મુખ્તાર અબ્બાસ નકવી અને શાહનવાઝ હુસૈન જેવા મુસ્લિમ નેતાઓનું વર્ચસ્વ હતું. આરિફ બેગ સિવાય ત્રણેય નેતાઓ અટલ બિહાર વાજપેયીના નેતૃત્વમાં સરકારમાં મંત્રી રહી ચૂક્યા છે. 2014માં નરેન્દ્ર મોદી વડાપ્રધાન બન્યા, નજમા હેપતુલ્લા કેબિનેટ મંત્રી અને મુખ્તાર અબ્બાસ નકવી રાજ્ય મંત્રી બન્યા. આ પછી કેબિનેટ વિસ્તરણમાં એમજે અકબરને કેબિનેટમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા. આમ તો મોદી સરકારના પ્રથમ કાર્યકાળમાં ત્રણ મુસ્લિમ હતા, પરંતુ આ જ કાર્યકાળમાં Me Too અભિયાનના નિશાના પર બનેલા અકબરને કેબિનેટમાંથી રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું, જ્યારે હેપતુલ્લા રાજ્યપાલ બન્યા બાદ નકવીને છોડી દેવામાં આવ્યા હતા. એકમાત્ર મુસ્લિમ મંત્રી તરીકે.

2019 માં જ્યારે નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં બીજી વખત સરકારની રચના થઈ, ત્યારે મુખ્તાર અબ્બાસ નકવીને મુસ્લિમ ચહેરા તરીકે કેન્દ્રીય કેબિનેટમાં સ્થાન મળ્યું. જુલાઈ 2022 માં, મુખ્તાર અબ્બાસ નકવીનો રાજ્યસભામાં લઘુમતી કલ્યાણ પ્રધાન તરીકેનો કાર્યકાળ સમાપ્ત થયો. પાર્ટીએ તેમને રાજ્યસભામાં ન મોકલ્યા, જેના કારણે તેમણે મંત્રી પદ પરથી રાજીનામું આપવું પડ્યું અને આ સાથે મોદી કેબિનેટમાં મુસ્લિમોનું પ્રતિનિધિત્વ શૂન્ય થઈ ગયું. સ્વતંત્ર ભારતના ઈતિહાસમાં આવું પહેલીવાર બન્યું છે કે કેન્દ્ર સરકારમાં કોઈ મુસ્લિમ મંત્રી બાકી નથી.

દેશમાં જ્યારે મોદી સરકાર ત્રીજી વખત સત્તામાં આવી ત્યારે એવી અપેક્ષા હતી કે કોઈ મુસ્લિમને મંત્રી બનાવવામાં આવશે, પરંતુ રવિવારે મંત્રીમંડળની રચનામાં કોઈ મુસ્લિમને સ્થાન મળ્યું નથી. દેશમાં મુસ્લિમોની વસ્તી લગભગ 20 કરોડ છે, પરંતુ ભારત સરકારમાં તેમની ભાગીદારી મજબૂત છે. જો કે મોદી સરકારમાં લઘુમતી સમુદાયના 5 મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા છે, જેમાં કિરેન રિજિજુ અને હરદીપ પુરીને કેબિનેટ મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા છે. રવનીત સિંહ બિટ્ટુ, જ્યોર્જ કુરિયન અને રામદાસ આઠવલે રાજ્યકક્ષાના મંત્રી છે. રિજિજુ અને કુરિયન ખ્રિસ્તી સમુદાયમાંથી છે જ્યારે હરદીપ પુરી અને બિટ્ટુ શીખ સમુદાયમાંથી છે. રામદાસ આઠવલે બૌદ્ધ ધર્મના છે. આમ મંત્રીમંડળમાં કોઈ મુસ્લિમ નથી.

કયા લઘુમતી સમુદાયોને સરકારમાં સ્થાન મળ્યું?
જોકે અગાઉની મોદી સરકારની સરખામણીએ આ વખતે લઘુમતી પ્રતિનિધિત્વમાં થોડો સુધારો જોવા મળ્યો છે. 2019 માં, ચાર લઘુમતી ચહેરા હતા, કિરણ રિજિજુ, હરદીપ પુરી, મુખ્તાર અબ્બાસ નકવી અને હરસિમરત બાદલ. નકવીએ 2022 માં રાજીનામું આપ્યું હતું અને હરસિમરતની પાર્ટી શિરોમણી અકાલી દળે NDA સાથે સંબંધો તોડી નાખ્યા હતા. આ વખતે મોદી સરકારમાં લઘુમતી સમુદાયમાંથી પાંચ મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા છે. જેમાં શીખ, ખ્રિસ્તી અને બૌદ્ધ ધર્મોને પ્રતિનિધિત્વ આપવામાં આવ્યું છે, પરંતુ મુસ્લિમોને સ્થાન મળ્યું નથી.

2014ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપે સાત મુસ્લિમોને અલગ-અલગ બેઠકો પર ટિકિટ આપી હતી. પરંતુ એક પણ મુસ્લિમ નેતા તેમની બેઠક જીતવામાં સફળ થયા ન હતા. આ પછી 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપે છ મુસ્લિમોને ઉમેદવાર તરીકે ઉતાર્યા હતા. પરંતુ તેઓ પણ જીતવામાં નિષ્ફળ રહ્યા હતા. આ વખતે 2024ની ચૂંટણીમાં ભાજપે કેરળની મલપ્પુરમ બેઠક પરથી અબ્દુલ સલામને ટિકિટ આપી હતી. પરંતુ તેઓ આ બેઠક પરથી હારી ગયા હતા. આ રીતે મુસ્લિમ સમુદાય ભાજપથી અંતર બનાવી રહ્યો છે, જ્યારે ભાજપ પણ તેમનાથી અંતર બનાવી રહ્યું છે.

જો કે, રાજકીય વિશ્લેષકો કહે છે કે ભાજપ અને મોદી સરકારમાં મુસ્લિમ ચહેરો હોવો એ માત્ર ઔપચારિકતા છે, પરંતુ 14 ટકા વસ્તીનું પ્રતિનિધિત્વ ન હોવું એ ચોક્કસપણે ચિંતાનો વિષય છે. રાજકીય પંડિતો પણ માની રહ્યા છે કે હવે દેશમાં મુસ્લિમ રાજકારણ સાવ અપ્રસ્તુત બની રહ્યું છે, માત્ર ભાજપ જ નહીં પણ કહેવાતા સેક્યુલર પક્ષો પણ તેમને ટિકિટ આપવાનું ટાળી રહ્યા છે અને તેમને રાજકારણમાં આગળ લાવી રહ્યા છે. ચૂંટણી લડવાની મર્યાદિત સંખ્યામાં તકોને કારણે વર્તમાન લોકસભામાં મુસ્લિમોનું પ્રતિનિધિત્વ પણ ઘટ્યું છે.

NDAમાં કોઈ મુસ્લિમ ચહેરો ચૂંટણી જીતી શક્યો નથી
માત્ર એનડીએ જ નહીં પરંતુ વિપક્ષી ભારતીય ગઠબંધન પણ મુસ્લિમોને ચૂંટણી ટિકિટ આપવામાં કંજૂસાઈ કરી રહ્યું છે. આ કારણે ગત ચૂંટણીમાં 27ની સરખામણીએ આ વખતે 2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં માત્ર 23 મુસ્લિમ ઉમેદવારો જ જીતી શક્યા છે. કોંગ્રેસે 19, સપાએ 4, આરજેડીએ 2, ટીએમસીએ 6 અને બસપાએ 22 મુસ્લિમ ઉમેદવારો મેદાનમાં ઉતાર્યા હતા. આ સિવાય એનડીએ ચાર મુસ્લિમોને ટિકિટ આપી હતી, જેમાં એક ભાજપનો અને એક જેડીયુનો હતો. એનડીએના કોઈપણ સાથી પક્ષમાંથી કોઈ મુસ્લિમ જીતી શક્યો નથી.

2024 માં યુપીમાંથી પાંચ, પશ્ચિમ બંગાળમાંથી 6, જમ્મુ અને કાશ્મીરમાંથી 3 અને બિહાર અને કેરળમાંથી બે-બે મુસ્લિમ સાંસદ છે. લક્ષદ્વીપ-આસામ-તામિલનાડુ-તેલંગાણા-લદ્દાખમાંથી એક-એક મુસ્લિમ ઉમેદવાર જીતીને સંસદમાં પહોંચ્યા છે. એનડીએના કોઈપણ સાથી પક્ષમાંથી કોઈ પણ મુસ્લિમ જીતીને સંસદમાં પહોંચ્યો નથી. જેડીયુ, ટીડીપી અને એલજેપીમાંથી કોઈ પણ મુસ્લિમ લોકસભા કે રાજ્યસભાના સાંસદ તરીકે નથી. ગુલામ અલી ખટાના ચોક્કસપણે રાજ્યસભાના નામાંકિત સાંસદ છે, જેઓ જમ્મુ અને કાશ્મીરથી આવે છે અને ભાજપના મજબૂત નેતા છે. જો ભાજપ ઇચ્છતું હોત તો તેમને કેન્દ્રમાં મુસ્લિમ ચહેરા તરીકે સામેલ કરી શક્યા હોત, પરંતુ તેમને પણ તક ન મળી. આઝાદી બાદ આ પહેલી સરકાર છે જેમાં કોઈ મુસ્લિમ મંત્રી સામેલ નથી.