જનાદેશ 2024: યુપી ગેમચેન્જર બન્યું, કેમ હારી BJP?

નવી દિલ્હી: સતત બે વખત ભાજપને સત્તાની ઉંચાઈ પર લઈ જનાર ઉત્તર પ્રદેશ ફરી એકવાર ગેમ ચેન્જર સાબિત થયું છે. યુપીની ધરતી પર ભાજપની રાજકીય વ્યૂહરચના સંપૂર્ણપણે ફ્લોપ રહી. 2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને સૌથી મોટો ઝટકો ઉત્તર પ્રદેશમાં લાગ્યો છે. એસપી-કોંગ્રેસ ગઠબંધનએ ભાજપ અને તેના સાથી પક્ષોના વિજય રથને રાજ્યની કુલ 80 બેઠકોમાંથી અડધાથી પણ ઓછી બેઠકો પર પ્રતિબંધિત કર્યો. ક્લીન સ્વીપમાં તમામ 80 બેઠકો જીતવાનો દાવો કરનાર ભાજપ 33 બેઠકો પર ઘટી ગઈ હતી. જેના કારણે ભાજપ પોતાના દમ પર પૂર્ણ બહુમતનો જાદુઈ આંકડો હાંસલ કરી શકી નથી. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ થાય છે કે 2014 અને 2019માં પીએમ મોદીને સત્તામાં લાવનાર ભાજપ આ વખતે યુપીમાં કેવી રીતે હારી ગયું?

આ વખતે ભાજપ યુપીમાં પોતાના ગઠબંધનનો વ્યાપ વધારીને ચૂંટણી મેદાનમાં ઉતર્યો હતો. અનુપ્રિયા પટેલના અપના દળ (એસ) અને સંજય નિષાદની નિષાદ પાર્ટી જેવા જૂના ભાગીદારોને સાથે રાખીને, ભાજપે જયંત ચૌધરીના આરએલડી અને ઓમ પ્રકાશ રાજભરના સુભાસપ જેવા નવા ભાગીદારોને ઉમેરીને ચૂંટણી મેદાનમાં પ્રવેશ કર્યો. તે જ સમયે, સપા-કોંગ્રેસે હાથ મિલાવ્યા અને તેમનું ચૂંટણી નસીબ અજમાવ્યું. યુપીમાં 80 બેઠકોમાંથી, ભાજપના નેતૃત્વ હેઠળના એનડીએને 36 બેઠકો મળી હતી જ્યારે એસપી-કોંગ્રેસ ગઠબંધન 43 બેઠકો જીતવામાં સફળ રહ્યું હતું. બસપાને એકલા ચૂંટણી લડવી મોંઘી પડી અને તેનું ખાતું પણ ખોલી શકાયું નહીં. પૂર્વાંચલ પ્રદેશમાં ભાજપને સૌથી મોટો ફટકો પડ્યો છે.

ઉત્તર પ્રદેશમાં દસ વર્ષ પહેલાં તેના રાજકીય વનવાસને સમાપ્ત કરવા માટે ભાજપે તેની ઉચ્ચ જાતિની મત બેંકને અકબંધ રાખીને બિન-યાદવ ઓબીસી અને બિન-જાટવ દલિતોનો સમાવેશ કરીને એક નવું સામાજિક એન્જિનિયરિંગ બનાવ્યું હતું. આની મદદથી ભાજપે યુપીમાં પોતાનો એકાધિકાર સ્થાપ્યો હતો, પરંતુ આ વખતે ભાજપનું રાજકીય સમીકરણ ખોરવાઈ ગયું છે. આ વખતે, સપાના વડા અખિલેશ યાદવે પીડીએ (પછાત-દલિત-લઘુમતી) ફોર્મ્યુલા હેઠળ માત્ર રાજકીય શતરંજ જ નથી નાખ્યો પરંતુ ઉમેદવારો પણ ઉભા કર્યા છે. આ સિવાય વિપક્ષે જે રીતે બંધારણ અને અનામતનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો તેનાથી ભાજપનું સોશિયલ એન્જિનિયરિંગ ભાંગી પડ્યું. બિન-યાદવ ઓબીસીમાં, ખાસ કરીને મલ્લાહ, કુર્મી અને મૌર્ય-કુશવાહ જેવી જાતિઓ, તેઓ ભાજપ છોડીને એસપી અને કોંગ્રેસમાં જોડાયા હતા. એટલું જ નહીં બંધારણના નામે દલિત સમાજનો ઝોક પણ સપા-કોંગ્રેસની તરફેણમાં હતો. જેના કારણે યુપીમાં ભાજપને રાજકીય હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.

સાંસદોને રિપીટ કરવાનો દાવ મોંઘો સાબિત થયો
ભાજપે 2024ની ચૂંટણીમાં ઉત્તર પ્રદેશમાં તેના 62 વર્તમાન સાંસદોમાંથી 48ને મેદાનમાં ઉતાર્યા હતા. એટલું જ નહીં રાજ્યના તમામ કેન્દ્રીય મંત્રીઓને ચૂંટણી લડાવવાની પણ હિલચાલ ચાલી રહી છે. ભાજપના 26 વર્તમાન સાંસદો ચૂંટણી હારી ગયા છે. જે પાર્ટી માટે મોટો સંદેશ માનવામાં આવે છે. તેમના વિસ્તારમાં સાંસદો વિરુદ્ધ સત્તા વિરોધી. ભાજપનું નેતૃત્વ વરાળ મેળવી શક્યું ન હતું અને તેમને ચૂંટણી મેદાનમાં ઉતારવાનો જુગાર મોંઘો સાબિત થયો હતો. આવી સ્થિતિમાં એવું માનવામાં આવે છે કે ભાજપના વ્યૂહરચનાકારો સાંસદો સામે જનતામાં સ્થાનિક સ્તરના અસંતોષને સમજ્યા વિના મેદાનમાં ઉતર્યા હતા અને સાત કેન્દ્રીય પ્રધાનો સહિત કુલ 26 વર્તમાન સાંસદોએ તેમની બેઠકો ગુમાવી છે.

આ ઉપરાંત એવું માનવામાં આવે છે કે યુપીમાં ભાજપના ખરાબ પ્રદર્શન માટે સૌથી વધુ જવાબદાર પાર્ટીના મોટા નેતાઓનો અતિવિશ્વાસ છે અને જે રીતે સ્થાનિક અને પાર્ટી કેડરના કાર્યકરોની અવગણના કરીને ટિકિટોની વહેંચણી કરવામાં આવી હતી. તેનાથી ભાજપને મોટું પ્રોત્સાહન મળ્યું હતું. ભાજપને નુકસાન થયું હતું. પરિણામ એ આવ્યું કે ભાજપે જે 17 સાંસદોની ટિકિટ રદ કરી અને તેમની જગ્યાએ નવા ચહેરાઓને મેદાનમાં ઉતાર્યા. તેમાંથી પાંચ ઉમેદવારો હારી ગયા. આ રીતે ભાજપને યુપીમાં રાજકીય પરિણામ ભોગવવા પડ્યા છે.

મોદી-યોગીના ભરોસે ચૂંટણી લડે છે
ભાજપના નેતાઓએ વિશ્વાસ રાખવો જોઈએ કે તેમની ચૂંટણીમાં ફક્ત પીએમ મોદી અને સીએમ યોગી જ જશે. આ મામલે વિસ્તાર અને જનતાથી દૂર રહેવું રાજકીય રીતે મોંઘુ સાબિત થયું હતું. પીએમ મોદી અને યોગીએ યુપીમાં ઘણી મહેનત કરી. પરંતુ પ્રચાર માટે દરેક સીટ સુધી પહોંચી શક્યા નહીં. આ રીતે જનતાએ ફરી પીએમ મોદીના નામ પર વોટ કર્યો. પરંતુ જે સાંસદો અને નેતાઓએ જનતાથી અંતર જાળવી રાખ્યું હતું. પીએમ મોદી અને સીએમના નામ તેમના માટે ચૂંટણી મેદાનમાં ઉપયોગી થઈ શક્યા નથી. ભાજપે યુપીમાં ખરાબ ઈમેજવાળા ઘણા સાંસદોની ટિકિટ કાપવાનું ટાળ્યું અને ઘણી સીટો પર વિપક્ષના મોજાને પણ નજરઅંદાજ કર્યો. આનાથી કામદારો નિરાશ થયા હતા. જો યોગી વધુ બેઠકો જીતે તો તેમને યુપીમાંથી હટાવી શકાય તેવા વિપક્ષના આક્ષેપની પણ આ કથા પર અસર પડી હતી. ખાસ કરીને ઠાકુર ખુલ્લેઆમ ભાજપનો વિરોધ કરતા જોવા મળ્યા હતા.

રાશન અને કાયદો અને વ્યવસ્થા પર નિર્ભરતા
ભાજપે ઉત્તર પ્રદેશમાં 80 બેઠકો જીતવા માટે ઘણા નવા પ્રયોગો કર્યા હતા. પરંતુ ચૂંટણી પરિણામો દર્શાવે છે કે તેમના તમામ પ્રયોગો નિષ્ફળ સાબિત થયા છે. સરકારની કલ્યાણકારી યોજનાઓના લાભાર્થીઓનો સંપર્ક કરવાની ઝુંબેશ પણ બિનઅસરકારક રહી હતી. ટિફિન મીટિંગ, વિકાસ ભારત સંકલ્પ યાત્રા, મોદીના પત્રનું વિતરણ અને સરકારની કલ્યાણકારી યોજનાઓના લાભાર્થીઓ સુધી પહોંચવાના પ્રયાસો જેવા અનેક મોટા અભિયાનો પણ નિષ્ફળ સાબિત થયા છે. મફત રાશન વિતરણ અને કાયદો અને વ્યવસ્થાના મુદ્દા પર વધુ પડતો આધાર રાખવો એ સુનિશ્ચિત કરવા માટે કે આ બે એજન્ડા ચૂંટણી દ્વારા સફર કરશે તે મોંઘું સાબિત થયું.

બે છોકરાઓની જોડીએ ભાજપની રમત બગાડી
ઉત્તર પ્રદેશમાં બે છોકરાઓની જોડી હિટ રહી છે. અખિલેશ યાદવ અને રાહુલ ગાંધીએ બંધારણ અને અનામતનો મુદ્દો જોરદાર રીતે ઉઠાવ્યો. ભાજપ તેનો યોગ્ય રીતે બચાવ કરી શકી નથી. તે આનાથી પ્રભાવિત પછાત અને દલિત વર્ગના યુવાનોને સમજાવવામાં નિષ્ફળ ગયા. સપા અને કોંગ્રેસે સામાન્ય લોકોને સીધી અસર કરતા મુદ્દાઓમાં બેરોજગારી અને મોંઘવારી સાથે બંધારણ અને અનામતને મુખ્ય રીતે ઉઠાવ્યા હતા.

આ કારણે પક્ષ પછાત વર્ગો અને દલિતોમાં પ્રવેશ કરવામાં સફળ રહ્યો હતો. પેપર લીકેજની સમસ્યાના કારણે નાના અને છૂટા પશુઓની સમસ્યાની સીધી અસર ખેડૂતોને થઈ હતી. ઈન્ડિયા એલાયન્સ આ મુદ્દાઓ ઉઠાવીને મોટા પ્રમાણમાં સમર્થન મેળવવામાં સફળ રહ્યું. આ સિવાય સપાએ પોતાની મુસ્લિમ અને યાદવ કોર વોટબેંકને બદલે ટિકિટમાં પછાત અને દલિત જાતિઓને ભાજપ સમર્થક ગણીને પ્રાથમિકતા આપી. સપાએ પણ દલિત સમુદાયના ઉમેદવારોને સામાન્ય બેઠકો પર ઉતાર્યા છે. જેના કારણે માત્ર સપાના મુખ્ય મતદારો જ અમારી સાથે રહ્યા નથી. ટિકિટ મેળવનાર ઉમેદવારોની જ્ઞાતિઓએ પણ એક થઈને તેમને સમર્થન આપ્યું છે.